Το δίχτυ ήταν τρύπιο, το λίπος κάηκε

Tου Νικου Γ. Ξυδακη Από την Καθημερινή Το δριμύ ψύχος του Ιανουαρίου 2012 αποκαλύπτει πελώριες τις τρύπες στο δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Οι επείγουσες εκκλήσεις για ρούχα, κουβέρτες και υπνόσακους από τις οργανώσεις αλληλεγγύης για άστεγους, άνεργους και εν γένει αναξιοπαθούντες συνανθρώπους μας πυκνώνουν. Σε αρκετούς ναούς οι ιερείς αναπέμπουν ευχές υπέρ ανέργων και ξενιτεμένων. Στα ενοριακά και συνοικιακά συσσίτια βρίσκουν ζεστό καταφύγιο και παρηγοριά μοναχικοί συνταξιούχοι, εξουθενωμένοι μεσήλικες, αξιοπρεπείς νοικοκυραίοι που αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα. Συχνά ταξιδεύουν πολλά χιλιόμετρα από τη γειτονιά τους και καταφεύγουν σε συσσίτια απομακρυσμένα, στην άλλη άκρη της μεγαλούπολης, για να απαλύνουν την πολλαπλή απορία τους και την ντροπή για την ανημπόρια. Το λίπος κάηκε. Δύο χρόνια περικοπών, ανεργίας, ύφεσης, ήταν αρκετά για να κάμψουν τις υλικές αντοχές των αδύναμων και να σαρώσουν τις αποταμιεύσεις ανάγκης. Η κρίση κατέδειξε ρηχό και σαθρό τον παραγωγικό ιστό, διάτρητο το δίχτυ κοινωνικής προστασίας, εξαρθρωμένο τον κρατικό μηχανισμό. Το χειρότερο είναι ο τρομερός αιφνιδιασμός που υπέστη η κοινωνία, καθώς το σοκ του 2010 τη βρήκε εντελώς απροετοίμαστη και απαράσκευη, ανυποψίαστη, για το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης. Μάλιστα, το ψυχοπνευματικό σοκ είναι η πιο καταστροφική εκδήλωση της κρίσης, στο μέτρο που θολώνει τον νου και παγώνει τη συλλογική ψυχή. Σύγχυση και φόβος κυριαρχούν, όχι μόνο μεταξύ των ήδη πληγέντων και απεγνωσμένων, αλλά και μεταξύ όσων βλέπουν μαζί με το εισόδημά τους να υποβαθμίζεται και η κοινωνική τους θέση: αυτός είναι ο τρόμος του χθεσινού μικρομεσαίου, που σήμερα διαπιστώνει ότι έχει γλιστρήσει απότομα στα κατώτερα σημεία της κοινωνικής κλίμακας. Η βίαιη εσωτερική υποτίμηση καταρχάς πιέζει τον μισθό, εν συνεχεία καθιστά δυσχερή την κατοχή ακινήτων ή τα απαξιώνει, κάτι που αφορά άμεσα τη συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων, τέλος, περικόπτει δραστικά βασικές κοινωνικές παροχές όπως η εκπαίδευση και η περίθαλψη. Η ακολουθία της εσωτερικής υποτίμησης αποτυπώνεται στο κοινωνικό status: ο σχετικά αυτεξούσιος και ανθεκτικός μικρομεσαίος μεταπίπτει σε έντρομο πληβείο. Ο μετασχηματισμός αυτός, βίαιος, ταχύς, αναπότρεπτος, βιώνεται τραυματικά, σαν ξεπεσμός, σαν πτώση. Τραυματίζεται η αξιοπρέπεια και η αυτοεκτίμηση. Ο τραυματισμένος πεπτωκώς εγκλωβίζεται στην ίδια του την πτώση, αδυνατεί να αναστοχαστεί τα αίτιά της· την αποδίδει είτε σε ξένη χείρα, αδύνατον να αντιμετωπιστεί, είτε στη δική του κακοδαιμονία. Και στις δύο περιπτώσεις, το κακό είναι υπέρτερο, δαιμονικό, μη αντιμετωπίσιμο. Εξ ου και η παράλυση, η βουβαμάρα, η παγωνιά και η καθολικευμένη απαισιοδοξία που διαποτίζουν την καθημερινότητα και καταγράφουν οι δημοσκοπήσεις. Είναι σαν κακό όνειρο. Δεν θα διαλυθεί όμως μόνο του. Η υπέρβαση της δυσμενούς πραγματικότητας απαιτεί κατανόηση των αιτίων, του πώς φτάσαμε ώς εδώ, και προπάντων παρρησία, αποφάσεις και πράξεις.